Zarządca sukcesyjny – kim jest i jaki jest zakres jego obowiązków?

Kim jest Zarządca Sukcesyjny i jaki jest zakres jego obowiązków?

W 2021 roku w Polsce zarejestrowano ponad 30 tysięcy zarządców sukcesyjnych, a w następnym roku liczba ta wzrosła do ponad 40 tysięcy (!) i nadal rośnie. Ten wzrost pokazuje, że zarządcy sukcesyjni byli potrzebni w naszym systemie prawnym.

Dzięki nim wiele firm wpisanych do CEIDG ma szansę na przetrwanie. Przed wprowadzeniem zarządu sukcesyjnego, co roku około 800 firm znikało z rynku po śmierci ich właścicieli. Teraz, z zarządcami sukcesyjnymi, te firmy działają dalej.

W tym artykule opowiem Ci o tym, kim jest i jaki jest zakres obowiązków Zarządcy Sukcesyjnego. Opowiem Ci również o tym, jakie błędy najczęściej popełniane są przez zarządców oraz jakie największe wyzwania przed nimi stoją. Jeśli jesteś taki zarządcą, to z pewnością powinieneś / powinnaś go przeczytać.

To najbardziej wyczerpujący poradnik na temat zarządcy sukcesyjnego, jaki znajdziesz w całym internecie. Zawiera nie tylko wiedzę z ustawy, ale przede wszystkim moje doświadczenia z doradztwa prawnego i prawnego wsparcia takich zarządców.

Zapraszam Cię do lektury!

Na czym polega sukcesja firmy i zarządcy sukcesyjnego?

W Polsce przeważająca większość przedsiębiorców prowadzi firmy w formie jednoosobowej działalności gospodarczej na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG), czyli jako osoba fizyczna. Te firmy, które istnieją na rynku od kilkudziesięciu lat, mają duży potencjał na rozwój i stabilniejszą pozycję z uwagi na swoje wieloletnie doświadczenie. Właściciele tych firm zjedli zęby na ich budowaniu i podejmowali podwójny wysiłek, aby odnieść sukces.

***

Uwaga: Zamiast czytania możesz wygodnie posłuchać w moim podcaście:

***

Prowadzenie firmy na podstawie wpisu do CEIDG ma niewątpliwie swoje plusy, ale musisz pamiętać, że firma jest ściśle związana z właścicielem. Nie ma tak, jak spółka z o.o., odrębnej osobowości prawnej, czyli firma to ty. To ty jako właściciel odpowiadasz całym swoim majątkiem za wszystkie zobowiązania firmy, a jeśli nie masz rozdzielności majątkowej, odpowiedzialność ta może objąć również majątek wspólny, a więc także twojego małżonka.

Podobnie sytuacja wygląda ze spółką cywilną. Spółka cywilna też nie ma osobowości prawnej. Spółka cywilna to tak naprawdę umowa między przedsiębiorcami.

Taki status jednoosobowej działalności gospodarczej lub spółki cywilnej sprawia, że… zagrożeniem dla ich istnienia jest śmierć właściciela.

Instytucja zarządu sukcesyjnego

Aby uchronić JDG i spółki cywilne przed zniknięciem z rynku, wprowadzono instytucję zarządu sukcesyjnego.

Przed wprowadzeniem zarządu sukcesyjnego firma (JDG) i dwuosobowa spółka cywilna znikały z rynku wraz ze śmiercią właściciela – wygasał NIP, firma była wykreślana z CEIDG. Rodzina dziedziczyła majątek, czyli sprzęt, maszyny, środki finansowe, ale nie firmę jako funkcjonującą organizację. Śmierć przedsiębiorcy oznaczała utratę pracowników, bo wygasały ich umowy o pracę. Firma traciła koncesje, licencje, zezwolenia, pozwolenia. 

Rodzina nie miała dostępu do firmowego rachunku bankowego do czasu potwierdzenia praw do spadku. Po kilkumiesięcznej przerwie spowodowanej koniecznością załatwiania spraw związanych z dziedziczeniem wiele firm nie było w stanie wrócić na rynek lub odzyskać dawnej pozycji rynkowej. Słowem – koszmar.

Jaki jest cel zarządu sukcesyjnego?

Zarząd sukcesyjny to tymczasowy sposób prowadzenia firmy po śmierci jej właściciela. Ma on na celu ochronę przed negatywnymi skutkami tej sytuacji, o której napisałam powyżej i zapewnienie ciągłości działania przedsiębiorstwa.

Funkcję tę pełni zarządca sukcesyjny, który może być wyznaczony jeszcze za życia przedsiębiorcy lub powołany po jego śmierci przez osoby mające do tego prawo.

Celem zarządu sukcesyjnego jest zachowanie nieprzerwanego działania firmy w kontekście gospodarczym i podatkowym mimo śmierci właściciela, z dostępem do konta firmowego, utrzymaniem zezwoleń, pozwoleń, koncesji oraz zatrudnienia pracowników.

Zarządca sukcesyjny jest jak nowy, tymczasowy szef przedsiębiorstwa, który zapewnia jej nieprzerwane i sprawne działanie po śmierci właściciela. Celem jest utrzymanie firmy na rynku w takim samym zakresie, jak za życia jej właściciela.

Jaki jest zakres działania zarządcy sukcesyjnego?

Zarządca sukcesyjny ma szeroki zakres uprawnień, jednak w niektórych sytuacjach jego działania mogą wymagać zgody spadkobierców, czyli osób, które dziedziczą przedsiębiorstwo po zmarłym właścicielu.

Pierwszym istotnym obowiązkiem zarządcy sukcesyjnego jest sporządzenie i złożenie przed notariuszem inwentarza przedsiębiorstwa w spadku.

Inwentarz powinieneś/powinnaś przygotować zaraz po tym, jak zostałeś/zostałaś zarządcą sukcesyjnym (po śmierci właściciela). W praktyce wygląda to tak, że sporządzasz z księgową wykaz inwentarza przedsiębiorstwa w spadku, a następnie umawiasz się do notariusza, przesyłając temu notariuszowi  przed wizytą mailem wykaz inwentarza przedsiębiorstwa w spadku.

Dzięki niemu zaoszczędzisz czas, a zawarte w nim wskazówki w prosty sposób wyjaśnią, jak poprawnie sporządzić taki wykaz – zapraszam Cię do jego zakupu. We wzorze znajduje się przydatna tabela z informacjami, jakie dane należy w nim uwzględnić:

Do wykazu inwentarza przedsiębiorstwa w spadku wpisujesz składniki przedsiębiorstwa w spadku z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci przedsiębiorcy oraz długi spadkowe związane z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy i ich wysokość według stanu z chwili śmierci przedsiębiorcy.

Zysk przedsiębiorstwa w spadku

Jako zarządca sukcesyjny jesteś zobowiązana/zobowiązany wypłacać spadkobiercom, czyli właścicielom przedsiębiorstwa w spadku zysk – jeśli tego zażądają. Zysk wypłacasz po upływie roku od ustanowienia zarządu sukcesyjnego, po odliczeniu podatków i innych należności publicznoprawnych.

Spadkobiercy mogą domagać się wypłacenia im zaliczek na poczet zysku (np. co miesiąc).  Z kolei ty jako zarządca sukcesyjny możesz otrzymywać wynagrodzenie za pełnienie tej funkcji. Jeśli nie zawarłaś/zawarłeś umowy z właścicielami przedsiębiorstwa w spadku, czyli spadkobiercami, w której zostało określone twoje wynagrodzenie, to należy ci się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej przez ciebie pracy.

Wynagrodzenia dla pracowników przedsiębiorstwa w spadku

Zarządca sukcesyjny ma obowiązek wypłacać pracownikom wynagrodzenie i zarządzać kadrą pracowniczą. Jeśli zarząd sukcesyjny został ustanowiony za życia przedsiębiorcy, to wszystkie stosunki pracy trwają nieprzerwanie, nawet po śmierci przedsiębiorcy. Jeśli zarządca sukcesyjny został ustanowiony po śmierci przedsiębiorcy, wtedy dla zachowania stosunku pracy musi w ciągu 30 dni od dnia śmierci przedsiębiorcy zostać zawarte porozumienie o kontynuowaniu stosunku pracy.

Umowy i zobowiązania cywilnoprawne przedsiębiorstwa w spadku

Zarządca sukcesyjny ma obowiązek realizowania umów cywilnoprawnych, które zostały zawarte przez zmarłego właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Dotyczy to m.in. umów sprzedaży, świadczenia usług, dostaw, zleceń, leasingu, kredytów czy robót budowlanych, regulowania płatności (np. rat kredytowych czy leasingowych).

Wszelkie zobowiązania dotyczące przedsiębiorstwa w spadku Zarządca sukcesyjny pokrywa  ze środków zgromadzonych na firmowych rachunkach bankowych. Zarządca ma również prawo dochodzić roszczeń, również na drodze sądowej, oraz składać wnioski o egzekucję do komorników. Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego sprawia, że umowy te nie wygasają automatycznie po śmierci przedsiębiorcy i zarządca ma obowiązek je realizować.

W okresie przejściowym – od momentu śmierci przedsiębiorcy do powołania zarządu sukcesyjnego – możliwe jest wykonywanie umów w ramach tzw. czynności zachowawczych.

Zarządca sukcesyjny zobowiązany jest do przestrzegania praw konsumentów. Obejmuje to w szczególności konieczność przekazywania wymaganych informacji, rozpatrywania reklamacji oraz unikania stosowania klauzul abuzywnych w umowach. Konsument zachowuje swoje prawa i może na przykład odstąpić od umowy zawartej na odległość bez konieczności podawania powodu.

Kto może być zarządcą sukcesyjnym

Podstawowa reguła jest taka: Zarządcą Sukcesyjnym może zostać pełnoletnia osoba fizyczna z rodziny przedsiębiorcy lub osoba obca.

Zarządcą sukcesyjnym nie może być osoba prawna czyli spółka. Zarządca sukcesyjny nie musi być przedsiębiorcą tzn. nie musi prowadzić własnej działalności gospodarczej. Do bycia zarządca sukcesyjnym nie jest też potrzebne specjalne wykształcenie ani żaden dyplom.

Poza wymogiem posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych, ustawa wskazuje jeszcze jeden warunek, jaki musi spełniać osoba pełniąca funkcję zarządcy sukcesyjnego – nie może wobec niej obowiązywać zakaz prowadzenia działalności gospodarczej.

Taki zakaz może zostać nałożony w dwóch przypadkach:

• przez sąd upadłościowy, w sytuacji np. niewypełnienia obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub doprowadzenia do stanu upadłości (na podstawie art. 373 i 374 Prawa upadłościowego),
• przez sąd karny, jako środek karny orzekany w przypadku skazania za przestępstwa związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, lub jako środek zabezpieczający (zgodnie z art. 39 pkt 2 oraz art. 93a § 2 Kodeksu karnego).

Osoba objęta takim zakazem nie może zostać zarządcą sukcesyjnym, jeśli zakaz dotyczy prowadzenia działalności gospodarczej.

Obrazek: Unsplash

Powołanie zarządcy sukcesyjnego

Zarządca sukcesyjny może być powołany jeszcze za życia przedsiębiorcy, albo już po jego śmierci. Przyjrzyjmy się poszczególnym sytuacjom i temu, czym się różnią.

Powołanie zarządcy za życia przedsiębiorcy

Jako właściciel firmy wpisanej do CEIDG, możesz ustanowić zarządcę sukcesyjnego w każdej chwili.

Dobra rada jest taka: wybierz na to stanowisko osobę, która najlepiej poradzi sobie z prowadzeniem biznesu. Po wyborze kandydata należy sporządzić pisemne oświadczenie o powołaniu tej osoby na zarządcę sukcesyjnego.

Wybrana osoba musi wyrazić pisemną zgodę na objęcie tej roli.

Ustanowienie zarządu sukcesyjnego może być szybkim i prostym procesem, szczególnie jeśli skorzystasz z gotowych wzorów. Przejrzenie moich wzorów pomoże Ci zobaczyć, że cały proces zajmie nie więcej niż chwilę.

Sporządzenie samego oświadczenia nie wystarczy, wniosek musisz złożyć do CEIDG

Wniosek o wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG możesz złożyć:

• elektronicznie za pomocą formularza CEIDG-ZS, dostępnego  na stronie: www.ceidg.gov.pl ,
• osobiście w wybranym urzędzie gminy,

Zarządca sukcesyjny rozpoczyna automatycznie zarządzanie firmą bezpośrednio po śmierci przedsiębiorcy. Do chwili śmierci właściciela, w praktyce nie wykonuje żadnych funkcji, jednak ten czas może być wykorzystany na zapoznanie się z działalnością firmy.

Powołanie zarządcy po śmierci przedsiębiorcy

Po śmierci przedsiębiorcy, zarządcę sukcesyjnego mogą powołać tzw. właściciele przedsiębiorstwa w spadku, czy spadkobiercy.

Spadkobiercy muszą wyrazić zgodę na osobę, którą planują powołać na zarządcę sukcesyjnego. Aby decyzja była ważna, wymagana jest zgoda tych spadkobierców, którzy łącznie posiadają co najmniej 85% udziału w spadku. Na przykład, jeśli jest pięciu spadkobierców z równymi udziałami, potrzebna jest zgoda czterech z nich. W przypadku czterech spadkobierców, konieczna jest zgoda wszystkich.

Oświadczenia o powołaniu zarządcy sukcesyjnego muszą być złożone w formie aktu notarialnego. Następnie notariusz jest odpowiedzialny za zgłoszenie wyznaczonego zarządcy do CEIDG.

Ustanowienie zarządu sukcesyjnego musi nastąpić w ciągu dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy. Po tym czasie nie ma już takiej możliwości i firma traci NIP.

Więcej przeczytasz w artykule: Jak powołać zarządcę sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy?

Zarządca sukcesyjny w spółce cywilnej

Może zdarzyć się tak, że umowie spółki cywilnej nie zastrzeżono, że na miejsce zmarłego wspólnika wchodzą jego spadkobiercy.

W takiej sytuacji ustanowienie zarządcy sukcesyjnego może uchronić dwuosobową spółkę cywilną przed likwidacją. Zarządca sukcesyjny, po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego, ma obowiązek zawiadomić żyjącego wspólnika na piśmie o swoim powołaniu.

Żyjący wspólnik ma 14 dni na wyrażenie zgody lub sprzeciwu wobec wstąpienia spadkobierców w miejsce zmarłego wspólnika. Zgoda żyjącego wspólnika oznacza, że spółka działa jak dotychczas. Do czasu wyrażenia zgody przez żyjącego wspólnika, to on samodzielnie podejmuje decyzje w spółce.

Przeczytaj również koniecznie: Jak się zabezpieczyć, aby po śmierci wspólnika nie doszło do likwidacji spółki cywilnej? Zarząd sukcesyjny w spółce cywilnej.

Zgłoszenie zarządcy sukcesyjnego do CEIDG – dokładna procedura

Jak wpisać zarządcę sukcesyjnego do CEIDG? Nie jest to szczególnie skomplikowane i nie zajmie Ci wiele czasu. Można to zrobić elektronicznie przez portal Biznes.gov.pl, dokonując zmiany danych we wpisie CEIDG, lub w formie papierowej w urzędzie gminy, bądź wysyłając wniosek pocztą – listem poleconym.

Przez Internet zrobisz to tak:

1. Zaloguj się na stronie CEIDG

Wejdź na stronę https://ceidg.gov.pl i zaloguj się na swoje konto użytkownika.

2. Przejdź do sekcji zmiany wpisu

Wybierz zakładkę „Operacje na wpisie”.

Kliknij „Zmień dane we wpisie”.

Zaznacz opcję „Na podstawie konta użytkownika” i kliknij „Dalej”.

3. Wypełnij wniosek o wpis zarządcy sukcesyjnego

Uzupełnij wszystkie pola oznaczone gwiazdką. Jeśli któreś z nich pominiesz, system zaznaczy je na czerwono po próbie przejścia dalej.

Pole „Data powstania zmiany”: Wpisz datę wybrania zarządcy sukcesyjnego (nie może być datą przyszłą).

Pole 03, pkt 15: Wybierz opcję „Tak, składam oświadczenie”.

Pole nr 12: Wskaż rodzaj swojego ubezpieczenia.

Pole nr 17: Wskaż naczelnika urzędu skarbowego, w którym opłacasz podatek dochodowy.

Na końcu formularza zaznacz „Do wniosku dołączam załącznik CEIDG-ZS”. To właśnie w tym załączniku podasz dane zarządcy sukcesyjnego.

4. Wypełnij załącznik CEIDG-ZS

W sekcji załącznika wybierz odpowiednie pola:

Pole 02: Przedsiębiorca.

Pole 03: Dodanie informacji o zarządzie sukcesyjnym.

Pole 04: Zarządca sukcesyjny.

Wprowadź dane zarządcy sukcesyjnego, w tym jego imię, nazwisko, numer PESEL i inne wymagane informacje.

Pole 06: Potwierdź, że wybrana osoba wyraziła zgodę na pełnienie funkcji zarządcy sukcesyjnego.

Na dole formularza kliknij „Dalej”.

5. Podpisz wniosek

Na ostatnim etapie wystarczy podpisać wniosek za pomocą Profilu Zaufanego lub podpisu kwalifikowanego.

Do wniosku do CEIDG nie jest musisz dołączać oświadczenia o powołaniu zarządcy ani jego zgody na pełnienie funkcji. Wystarczy zadeklarować we wniosku, że wybrana osoba wyraziła zgodę na bycie zarządcą. Pamiętaj jednak, aby takie pisemne oświadczenia znalazły się w Twojej firmowej dokumentacji.

Czas trwania zarządu sukcesyjnego

Zarząd sukcesyjny trwa zasadniczo 2 lata, z możliwością jego sądowego przedłużenia do nie więcej niż 5 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Wniosek o przedłużenie zarządu sukcesyjnego składasz do sądu spadku. Wniosek może złożyć każdy, na czyją rzecz działa zarządca sukcesyjny, czyli spadkobierca, oraz sam zarządca sukcesyjny – jeśli jest jednym ze spadkobierców. We wniosku musisz wskazać ważne przyczyny uzasadniające przedłużenie zarządu sukcesyjnego.

Opłata sądowa od takiego wniosku wynosi 300 zł – uiszcza się ją na konto sądu spadku.

Przeczytaj też koniecznie: Czy zarządca sukcesyjny może złożyć wniosek o przedłużenie zarządu sukcesyjnego?

Rezygnacja i odwołanie zarządcy sukcesyjnego

Przedsiębiorca może odwołać zarządcę sukcesyjnego w dowolnym momencie, tak samo osobę wskazaną jako rezerwowy zarządca.

Odwołanie zarządcy sukcesyjnego

Żeby było to skuteczne, musi przekazać temu zarządcy sukcesyjnemu pisemne (lub elektroniczne) oświadczenie o odwołaniu, pod rygorem nieważności – brak oświadczenia oznacza, że odwołanie nie będzie skuteczne. Poniżej znajdziesz wzór odwołania Zarządcy sukcesyjnego.

Po odwołaniu Zarządcy sukcesyjnego przedsiębiorca zobowiązany jest do niezwłocznego zgłoszenia tej zmiany w CEIDG, najpóźniej w kolejnym dniu roboczym po fakcie odwołania. 

  Rezygnacja zarządcy sukcesyjnego

Zarządca sukcesyjny także może w każdej chwili złożyć rezygnację z pełnienia tej funkcji. Jeżeli do rezygnacji dochodzi jeszcze za życia przedsiębiorcy, wystarczy pisemne (lub elektroniczne) oświadczenie o rezygnacji złożone przedsiębiorcy – również pod rygorem nieważności. 

W tej sytuacji to także przedsiębiorca musi zgłosić rezygnację zarządcy do CEIDG najpóźniej w następnym dniu roboczym od chwili otrzymania oświadczenia. Jeśli nie zrobi tego przedsiębiorca, osoba, która złożyła rezygnację, może samodzielnie złożyć wniosek o wykreślenie swoich danych z rejestru CEIDG.

Przedsiębiorca jest zobowiązany do bieżącego zgłaszania do CEIDG wszelkich zmian dotyczących osoby zarządcy sukcesyjnego w możliwie najkrótszym terminie, nie później niż następnego dnia roboczego od chwili wystąpienia zmiany.

Przepisy nie ograniczają liczby powołań zarządców co oznacza, że przedsiębiorca może wyznaczyć nowego zarządcę sukcesyjnego po rezygnacji, odwołaniu lub innym zdarzeniu, które powoduje, że poprzedni zarządca nie może pełnić tej funkcji (np. śmierć, utrata zdolności do czynności prawnych lub zakaz prowadzenia działalności).

Pamiętaj jednak, że jednocześnie może być wpisany tylko jeden zarządca sukcesyjny i jeden rezerwowy. Zgłoszenie nowej osoby do CEIDG możliwe jest dopiero po usunięciu poprzedniego zarządcy z CEIDG.

Prawa i obowiązki zarządcy sukcesyjnego

Obowiązki zarządcy sukcesyjnego w zakresie podatków

Mimo śmierci właściciela przedsiębiorstwa w spadku w celu zapewnienia płynności oraz uproszczenia rozliczeń podatkowych przepisy ustawy nadają przedsiębiorstwu w spadku szczególną formę podmiotowości podatkowej. Dotyczy to tych zobowiązań podatkowych, które są bezpośrednio powiązane z kontynuacją działalności gospodarczej.

Przedsiębiorstwo w spadku występuje jako podatnik m.in. podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT), podatku od towarów i usług (VAT), akcyzy, a także podatku tonażowego, okrętowego i podatku od gier hazardowych.

Podatek dochodowy PIT

Dochód uzyskiwany przez przedsiębiorstwo w spadku podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT) według tych samych reguł, które obowiązują osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą.

Możliwe formy opodatkowania obejmują:

• skalę podatkową lub 19% podatek liniowy (zasady ogólne),
• zryczałtowane formy opodatkowania, czyli ryczałt od przychodów ewidencjonowanych lub kartę podatkową.

W roku, w którym nastąpiła śmierć przedsiębiorcy, sposób opodatkowania nie ulega zmianie — zarządca sukcesyjny kontynuuje formę wybraną przez zmarłego. W przypadku stosowania karty podatkowej, przedsiębiorstwo w spadku uiszcza należność w wysokości wskazanej w decyzji podatkowej wydanej wcześniej wobec przedsiębiorcy.

W kolejnym roku podatkowym przedsiębiorstwo w spadku za pomocą Zarządcy sukcesyjnego zyskuje możliwość zmiany sposobu rozliczeń i może wybrać inną formę opodatkowania PIT, zgodnie z przepisami obowiązującymi osoby fizyczne.

Gdy stosuje się skalę podatkową lub 19-procentową stawkę liniową, dochód, od którego naliczany jest podatek, ustala się jako różnicę pomiędzy przychodami a kosztami ich uzyskania.

Dochód ten może zostać obniżony o:

• straty poniesione przez samo przedsiębiorstwo w spadku oraz niewykorzystane straty podatkowe zmarłego przedsiębiorcy,
• koszty działalności badawczo-rozwojowej (ulga B+R), również te, których zmarły nie zdążył odliczyć.

Wydatki rozliczane są zgodnie z zasadami obowiązującymi przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Dodatkowo, przedsiębiorstwo kontynuuje amortyzację rozpoczętą przez zmarłego — uwzględnia jego dotychczasowe odpisy oraz przyjętą metodę amortyzacji.

Jeśli po śmierci właściciela powołano zarządcę sukcesyjnego, przedsiębiorstwo w spadku powinno uwzględnić w księgach rachunkowych wszystkie zdarzenia gospodarcze, które miały miejsce od chwili otwarcia spadku do momentu ustanowienia zarządu.

Ponadto, w zakresie obowiązków przedsiębiorstwa w spadku znajduje się odprowadzanie zaliczek na PIT od wynagrodzeń osób zatrudnionych. Tak jak zmarły przedsiębiorca, przedsiębiorstwo w spadku pełni rolę płatnika podatku dochodowego od wypłat na rzecz pracowników i innych osób fizycznych.

Koniecznie przeczytaj również ten artykuł: Czy przeoczyłeś/aś moment wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego? Jakie mogą być konsekwencje dla PIT?

Podatek VAT

W przypadku śmierci przedsiębiorcy, który wcześniej wpisał do CEIDG zarządcę sukcesyjnego, jego firma uzyskuje status podatnika VAT z momentem zgonu właściciela co oznacza, że nie jest wykreślana z rejestru VAT. 

Przedsiębiorca powinien poinformować naczelnika właściwego urzędu skarbowego o powołaniu zarządcy w terminie 7 dni od daty wpisu do rejestru CEIDG. Obowiązek zgłaszania dotyczy również każdej zmiany w tym zakresie – również w ciągu 7 dni od jej zaistnienia.

Po śmierci właściciela, jeśli zarząd sukcesyjny został ustanowiony za jego życia, nie dochodzi do wykreślenia firmy z rejestru VAT.  Po śmierci właściciela, zarządca sukcesyjny, działający w imieniu przedsiębiorstwa w spadku, powinien jedynie dokonać aktualizacji danych w zgłoszeniu VAT-R przypisanym do zmarłego podatnika.

Jeśli natomiast zarząd sukcesyjny został powołany dopiero po śmierci przedsiębiorcy, możliwe jest ponowne zarejestrowanie podatnika VAT – ze skutkiem wstecznym, od dnia zgonu. Warunkiem jest złożenie przez zarządcę zaległych deklaracji VAT, także tych, których zmarły przedsiębiorca nie zdążył przedstawić.

Zachowanie ciągłości rozliczeń w zakresie podatku VAT może być również zapewnione dzięki osobie uprawnionej do tzw. czynności zachowawczych, która może zgłosić chęć kontynuowania działalności gospodarczej. W takim przypadku możliwe jest także przywrócenie rejestracji VAT z datą wsteczną, co pozwala np. na dalsze wystawianie faktur w imieniu przedsiębiorstwa w spadku.

Osoba taka powinna również zawiadomić urząd skarbowy o:

• zakończeniu prowadzenia działalności,
• bezskutecznym upływie terminu na ustanowienie zarządcy sukcesyjnego.

Termin na dokonanie takiego zgłoszenia wynosi 7 dni. Jeśli nie zostanie powołany zarządca w ustawowym czasie, przedsiębiorstwo zostaje wykreślone z rejestru VAT.

W przypadku zmiany osoby pełniącej funkcję zarządcy sukcesyjnego już po jego powołaniu, zarówno nowy zarządca, jak i osoby wykonujące czynności zachowawcze, mają obowiązek zawiadomić o tym urząd skarbowy w terminie 7 dni. Nawet jeśli podatnik został wcześniej wykreślony, może dojść do przywrócenia rejestracji VAT, o ile nowy zarządca został skutecznie ustanowiony.

Dodatkowo, wygaszenie zarządu sukcesyjnego również wymaga poinformowania urzędu skarbowego w terminie 7 dni od tego zdarzenia. W takim przypadku następuje definitywne wykreślenie przedsiębiorstwa w spadku z rejestru jako podatnika VAT.

Akcyza

Ustawa o podatku akcyzowym precyzyjnie określa, jak może być kontynuowana działalność akcyzowa po zgonie przedsiębiorcy.

W tym zakresie należy rozróżnić dwa scenariusze. W przypadku niektórych form działalności, kluczowe jest zachowanie jej nieprzerwanego charakteru. Dotyczy to zwłaszcza działalności wymagającej:

• zezwolenia akcyzowego,
• wpisu do rejestru pośredniczących podmiotów tytoniowych,
• decyzji o zwolnieniu z obowiązku zabezpieczenia akcyzowego,
• lub zgody na stosowanie zabezpieczenia ryczałtowego.

W takich przypadkach możliwe jest dalsze prowadzenie działalności akcyzowej przez przedsiębiorstwo w spadku, ale wyłącznie wtedy, gdy zarząd sukcesyjny został ustanowiony już w chwili śmierci przedsiębiorcy, czyli gdy zarządcę sukcesyjnego powołał sam przedsiębiorca za życia. Tylko spełnienie określonych w ustawie warunków umożliwia zachowanie ciągłości działalności akcyzowej w ramach sukcesji.

Co muszę podkreślić to jest to, że kontynuowanie działalności przez przedsiębiorstwo w spadku ma w tych przypadkach charakter tymczasowy. Jeden ze spadkobierców może następnie formalnie przejąć prawa i obowiązki wynikające z uzyskanych przez zmarłego decyzji lub zezwoleń akcyzowych – następuje wówczas wstąpienie w uprawnienia przysługujące zmarłemu.

W przypadku pozostałych rodzajów działalności związanej z podatkiem akcyzowym, nie jest wymagane powołanie zarządcy za życia przedsiębiorcy. Wystarczy, że zarząd sukcesyjny zostanie ustanowiony po śmierci, przez spadkobierców. Wtedy również istnieje możliwość dalszego prowadzenia działalności, zgodnie z przepisami.

Podatek od spadków i darowizn

Z podatku od spadków i darowizn są zwolnieni bliscy krewni spadkodawcy, tacy jak: małżonek, dzieci i wnuki (zstępni), rodzice i dziadkowie (wstępni), pasierbowie, rodzeństwo, ojczym i macocha.

Aby skorzystać z ulgi, muszą oni zgłosić fakt nabycia spadku w terminie 6 miesięcy od jego potwierdzenia przez sąd lub notariusza, składając stosowną informację do naczelnika właściwego urzędu skarbowego. 

Zwolnienie dotyczy także osób, które odziedziczyły firmę po przedsiębiorcy niebędącym ich bliskim krewnym na przykład na podstawie testamentu. W takiej sytuacji nowy właściciel przedsiębiorstwa w spadku nie musi ponosić kosztów związanych z podatkiem od spadku.

Aby jednak skorzystać z tej preferencji, osoba spoza kręgu najbliższej rodziny powinna również zgłosić nabycie przedsiębiorstwa do urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od stwierdzenia nabycia. Dodatkowo, konieczne jest prowadzenie firmy przez co najmniej dwa lata od momentu jej przejęcia.

Działalność może być prowadzona w różnych formach: jako jednoosobowa działalność gospodarcza (z wpisem do CEIDG) lub poprzez spółkę, co jest praktycznym rozwiązaniem, jeśli przedsiębiorstwo odziedziczy kilka osób. W takim przypadku wystarczy, że przez dwa lata będą posiadać udziały w spółce i np. powołają dotychczasowego zarządcę sukcesyjnego do zarządu nowego podmiotu.

Warto dodać, że najbliżsi krewni zmarłego przedsiębiorcy (wymienieni wcześniej) nadal korzystają z pełnego zwolnienia z podatku od spadków i darowizn, które nie jest uzależnione od prowadzenia działalności gospodarczej. W ich przypadku wystarczy jedynie zgłosić nabycie spadku do urzędu skarbowego w wymaganym terminie.

Inne artykuły warte Twojej uwagi:

• Czy zarządca sukcesyjny może złożyć wniosek o rejestrację auta?
• Jak zarządca sukcesyjny przeprowadza dział spadku z małoletnimi dziećmi?
• Zarząd sukcesyjny czy testament? Co lepiej zabezpieczy Twoją firmę na przyszłość?

Obowiązki zarządcy sukcesyjnego w zakresie zezwoleń, koncesji, licencji i działalności regulowanej

Decyzje administracyjne po śmierci przedsiębiorcy

Koncesje, licencje, zezwolenia i pozwolenia wydane na potrzeby przedsiębiorstwa w spadku za życia jego właściciela nie wygasają automatycznie z chwilą śmierci przedsiębiorcy, jeśli dotyczą prowadzenia firmy.

Zarządca sukcesyjny może:

• wykonywać te decyzje administracyjne w okresie zarządu sukcesyjnego (po spełnieniu wymagań),
• złożyć wniosek o potwierdzenie możliwości ich wykonywania (w ciągu 3 miesięcy od ustanowienia zarządu sukcesyjnego w CEIDG),
• korzystać z decyzji od momentu złożenia kompletnego wniosku.

Po zakończeniu zarządu sukcesyjnego, właściciel przedsiębiorstwa w spadku lub wspólnik spółki cywilnej może ubiegać się o przeniesienie decyzji na siebie (do 6 miesięcy od wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego).

Ograniczenia i wyjątki

Niektóre decyzje mają charakter osobisty i nie podlegają przeniesieniu np. licencja doradcy restrukturyzacyjnego lub wpis na listę adwokatów. W takich przypadkach decyzja wygasa wraz ze śmiercią przedsiębiorcy.

Z kolei decyzje związane z określonym majątkiem, jak pozwolenie na budowę, przechodzą z mocy prawa na spadkobiercę — bez konieczności wszczynania procedury administracyjnej.

Przeniesienie decyzji administracyjnej

Spadkobierca lub wspólnik spółki cywilnej może wystąpić o zmianę adresata decyzji:

• w ciągu 6 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy (jeśli nie ma zarządu sukcesyjnego),
• w ciągu 6 miesięcy od zakończenia zarządu sukcesyjnego.

Wniosek może złożyć osoba, która:

• spełnia wymagania ustawowe do uzyskania decyzji (np. odpowiednie kwalifikacje),
• dołącza dokumenty potwierdzające spełnienie tych warunków,
• uzyskuje zgodę pozostałych właścicieli przedsiębiorstwa w spadku (jeśli to wymagane).

Działalność regulowana i wpisy do rejestrów

W przypadku działalności regulowanej (np. paliwa, farmacja, ochrona mienia), wpis do odpowiedniego rejestru nie jest wykreślany automatycznie po śmierci przedsiębiorcy.

Zarządca sukcesyjny może:

• utrzymać wpis, składając wniosek o jego aktualizację (dodając oznaczenie „w spadku” i swoje dane),
• wykonywać działalność od dnia złożenia wniosku, jeśli dołączy oświadczenie o spełnieniu warunków.

Wpisy dotyczące działalności wymagającej indywidualnych kwalifikacji (np. instruktor techniki jazdy, tłumacz przysięgły) nie mogą być kontynuowane przez inne osoby.

Promesy koncesji i zezwoleń

Jeśli przedsiębiorca uzyskał promesę decyzji administracyjnej przed śmiercią, organ administracyjny nie może odmówić jej udzielenia na rzecz właściciela przedsiębiorstwa w spadku, o ile:

• promesa jest ważna,
• spełnione są warunki prowadzenia działalności,
• pozostali właściciele wyrażą zgodę.

Kiedy decyzja wygasa

Decyzja administracyjna wygasa, jeżeli:

• nie zostanie ustanowiony zarząd sukcesyjny, a następca prawny zgłosi zakończenie działalności,
• nie zostanie złożony wniosek o potwierdzenie lub przeniesienie decyzji w wymaganym terminie (3 lub 6 miesięcy),
• organ odmówi potwierdzenia lub przeniesienia decyzji,
• nie zostaną spełnione wymagane warunki formalne,
• upłynie czas na działanie po wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego.

Umowy z kontrahentami

Umowy z kontrahentami, które zawarł zmarły przedsiębiorą obowiązują nadal po jego śmierci, nie ulegają rozwiązaniu.

Najczęściej są to umowy sprzedaży, umowy o świadczenie usług, umowy dostawy, zlecenia, umowy leasingu, umowy kredytu, umowy o roboty budowlane. 

Umowy te ulegają rozwiązaniu w następujących sytuacjach:

• zgodnie z postanowieniami umownymi – jeśli w umowie określono moment lub warunki jej zakończenia, strony korzystając z zasady swobody kontraktowej – mogą samodzielnie ustalić, kiedy i dlaczego umowa przestaje obowiązywać,
• wraz z zakończeniem zarządu sukcesyjnego – chyba że postanowienia umowy przewidują dalsze jej obowiązywanie, np. w przypadku przejęcia kontraktu przez następcę prawnego (docelowego sukcesora przedsiębiorstwa w spadku),
• po upływie dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy, jeśli nie zostanie ustanowiony zarządca sukcesyjny – w takiej sytuacji uznaje się, że firma nie kontynuuje działalności w trybie sukcesji,
• z chwilą śmierci przedsiębiorcy, jeśli realizacja umowy była nierozerwalnie związana z jego osobistymi kwalifikacjami lub cechami – na przykład w przypadku umowy o wykonanie dzieła o charakterze indywidualnym, jak stworzenie obrazu lub projektu.

Pracownicy firmy

Umowa o pracę przedłuży się na dotychczasowych warunkach po śmierci przedsiębiorcy, jeśli zarządca sukcesyjny zostanie powołany za życia przedsiębiorcy. 

Jeśli zarządca sukcesyjny został powołany po śmierci przedsiębiorcy przez jego spadkobierców  to w ciągu 30 dni od jego śmierci, zarządca sukcesyjny lub osoba, która z dużym prawdopodobieństwem zostanie właścicielem przedsiębiorstwa, musi zawrzeć z pracownikiem porozumienie dotyczące kontynuacji zatrudnienia.

W sytuacji, gdy takie porozumienie nie zostanie zawarte, pracownik ma prawo w ciągu miesiąca od ustanowienia zarządu sukcesyjnego zgłosić chęć powrotu do pracy. Jeżeli w tym czasie prowadzona będzie rekrutacja w jego grupie zawodowej, pracownik ten uzyskuje pierwszeństwo przy zatrudnieniu.

Rachunek firmowy i NIP

Rachunek firmowy

Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga dostępu do  rachunków bankowych. Jednak spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy mogą uzyskać dostęp do tych środków dopiero po zakończeniu procedury spadkowej.

Bank ma obowiązek umożliwić dostęp do nich zarządcy sukcesyjnemu. Jeżeli właściciel przedsiębiorstwa wyznaczył zarządcę jeszcze za życia, osoba ta zyskuje możliwość zarządzania kontami od chwili śmierci przedsiębiorcy. W przypadku gdy zarządcę wyznaczają spadkobiercy, dostęp do rachunków następuje od momentu, w którym notariusz zgłosi zarządcę do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).

Co ważne zarządca sukcesyjny nie ma prawa do środków znajdujących się na prywatnych kontach zmarłego, te pozostają w gestii spadkobierców, zgodnie z ogólnymi przepisami dziedziczenia.

Od momentu zgłoszenia zarządu sukcesyjnego do jego wygaśnięcia, wyłącznie zarządca sukcesyjny ma prawo dysponować środkami zgromadzonymi na firmowych rachunkach oraz wydawać odpowiednie dyspozycje. W przypadku SKOK-ów, członkostwo zarządcy nie jest wymagane. Zarządca może również uzyskać zbiorczą informację o wszystkich rachunkach przedsiębiorcy w danej instytucji.

Warunkiem umożliwienia dostępu do rachunków przez bank lub SKOK jest odpowiedni wpis w CEIDG, zawierający dane zmarłego właściciela oraz osoby pełniącej funkcję zarządcy sukcesyjnego. 

W okresie obowiązywania zarządu sukcesyjnego, tylko zarządca ma dostęp do kont związanych z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy.

Numer NIP

Na potrzeby rozliczeń podatkowych wykorzystywany jest NIP zmarłego przedsiębiorcy. Takie rozwiązanie umożliwia przede wszystkim:

• zachowanie ciągłości w rozliczeniach podatkowych,
• bezproblemową identyfikację podatnika przez partnerów biznesowych,
• wystawianie faktur z wykorzystaniem tego samego numeru NIP.

Obrazek: Unsplash

Zarządca sukcesyjny – najczęstsze pytania i odpowiedzi

Jakie pytania najcześciej zadają moi klienci – zarządcy sukcesyjni? Oto one wraz z odpowiedziami:

Kto to jest zarządca sukcesyjny?

Zarządca sukcesyjny to osoba fizyczna wpisana do CEIDG, przypisana do konkretnej firmy, którą zarządza do czasu załatwienia spraw spadkowych po śmierci właściciela firmy.

Więcej przeczytasz tutaj.

Kiedy wygasa zarząd sukcesyjny

Zarząd sukcesyjny wygasa z chwilą upływu dwuletniego okresu od dnia śmierci przedsiębiorcy. Albo z upływem pięcioletniego okresu, jeśli sąd wyrazi zgodę na przedłużenie zarządu.

Zarząd sukcesyjny może wygasnąć także w następujących sytuacjach:

• jeśli ustanowiono następcę prawnego jako przedsiębiorcę
• z upływem miesiąca od dnia działu spadku – jeśli przedsiębiorstwo przypadło tylko jednemu spadkobiercy
• w przypadku zrzeczenia się funkcji przez zarządcę sukcesyjnego lub jego odwołania i niewyznaczenia następcy
• w przypadku śmierci zarządcy sukcesyjnego – jeśli nie powołano nowego.

Dodatkowo przeczytaj TEN artykuł >>

Czy zarządca sukcesyjny musi prowadzić działalność gospodarczą?

Jako zarządca sukcesyjny nie jesteś zobowiązany do prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Oznacza to, że jeśli dotąd nie byłeś zarejestrowanym przedsiębiorcą w CEIDG, nie musisz tego zmieniać.

Mimo to, w kontekście zarządzania firmą zmarłego przedsiębiorcy (tzw. przedsiębiorstwem w spadku), zarządca sukcesyjny jest przez urzędy, partnerów biznesowych i klientów traktowany jak przedsiębiorca.

Kiedy ustanawiany jest zarządca sukcesyjny?

Zarząd sukcesyjny ustanawiany jest przed śmiercią właściciela JDG lub spółki cywilnej lub po jego śmierci.

Co się dzieje z firmą po śmierci właściciela?

Firma po śmierci jej właściciela ma szansę funkcjonować bez zakłóceń, o ile właściciel przed śmiercią powołał zarządcę sukcesyjnego lub spadkobiercy powołają go w ustawowym, dwumiesięcznym terminie po śmierci właściciela.

Więcej przeczytasz tutaj.

Czy zarządca sukcesyjny płaci ZUS?

Zarządca sukcesyjny realizuje obowiązki pracodawcy odprowadza składki ZUS za pracowników i płaci zaliczki na podatek dochodowy od wynagrodzeń.

Zarządca sukcesyjny objęty jest ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnymi zgodnie z obowiązującymi przepisami.

W przypadku, gdy sprawuje zarząd w ramach działalności gospodarczej, obowiązuje go udział w obowiązkowych ubezpieczeniach z tytułu pozarolniczej działalności.

Jeśli natomiast nie prowadzi działalności, ale pełni funkcję zarządcy odpłatnie, wówczas podlega ubezpieczeniom na zasadach stosowanych wobec zleceniobiorców, ponieważ podstawą jego działania jest umowa cywilnoprawna zawarta z następcami prawnymi przedsiębiorcy.

W takiej sytuacji płatnikiem składek pozostaje przedsiębiorstwo w spadku.

Czego nie może zarządca sukcesyjny?

Zarządca sukcesyjny nie może samodzielnie podejmować kluczowych decyzji związanych z działalnością przedsiębiorstwa, takich jak zaciąganie kredytów, sprzedaż samochodów czy sprzedaż przedsiębiorstwa w spadku. Są to tzw. czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu i wymagają zgody wszystkich spadkobierców lub postanowienia sądu.

Przeczytaj: Czy zarządca sukcesyjny może zamknąć firmę.

Jak długo można prowadzić firmę w spadku?

Firmę w spadku można prowadzić przez okres do 2 lat. Okres ten można przedłużyć, składając do sądu wniosek o wydłużenie zarządu sukcesyjnego, maksymalnie do 5 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Przeczytaj koniecznie jeszcze ten artykuł.

Ile wynosi wynagrodzenie zarządcy sukcesyjnego?

Zarządca sukcesyjny może otrzymywać wynagrodzenie za sprawowanie swej funkcji a jego wysokość najlepiej określić w umowie.

Zastanawiasz się nad wysokością twojego wynagrodzenia jako zarządca sukcesyjny i czy istnieją jakiekolwiek wytyczne dotyczące tej kwoty? Nie ma uniwersalnych zasad określających wynagrodzenie zarządców sukcesyjnych. Kwota, którą otrzymasz, zależy od wielu indywidualnych czynników, takich jak zakres i rodzaj Twoich obowiązków.

Czy zarządca sukcesyjny płaci ZUS?

\Temat pozornie tylko jest skomplikowany. Rozróżnijmy dwie sytuacje:

1. płacenie składek ZUS za pracowników
2. płacenie składek ZUS wyłącznie za siebie samego

Ad 1. Jako zarządca sukcesyjny jesteś odpowiedzialny/a za właściwe naliczanie i odprowadzanie składek na ubezpieczenia społeczne (ZUS) od wszystkich pracowników firmy.

Ad 2. Jeśli chodzi o składki ZUS samego zarządcy sukcesyjnego to zarządca podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym na ogólnych zasadach.

Najczęstsze błędy prawne popełniane przez zarządców sukcesyjnych

Z mojej praktyki wynika, że zarządcy sukcesyjni stale popełniają te same błędy. Oto one:

• Brak sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, bez niego wiele decyzji będzie zablokowanych.
• Brak zgody spadkobierców do zmiany umowy leasingu. Jeśli spadkobiercy nie wyrażą zgody na zmianę umowy leasingu, leasingodawca nie zaakceptuje żadnych zmian.
• Prowadzenie firmy po dacie wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego pod NIPem zmarłego. 

Postaraj się wziąć to pod uwagę i tych błędów nie popełniaj.

 Największe wyzwania stojące przed zarządcą sukcesyjnym

Wykonywanie obowiązków zarządcy sukcesyjnego nie jest proste. Poniżej zobaczysz aspekty, z którymi najczęściej mierzą się zarządcy.

Wiedza, co zarządca sukcesyjny może, a czego nie może

Jako zarządca sukcesyjny musisz pamiętać, że nie jesteś właścicielem firmy, dlatego Twoje działania są ograniczone zgodą spadkobierców. Jeśli między Wami panuje zgoda, pełnienie tej funkcji jest znacznie łatwiejsze. Natomiast w przypadku braku porozumienia lub gdy jesteś zarządcą sukcesyjnym spoza rodziny, warto sporządzić i podpisać z spadkobiercami umowę dotyczącą wykonywania funkcji zarządcy sukcesyjnego.

Leasing auta w firmie w spadku

Leasing auta w firmie w spadku wiąże się z koniecznością dostarczenia do leasingodawcy dokumentów potwierdzających zmianę stron umowy. Stroną umowy stają się spadkobiercy, więc zarządca sukcesyjny bez ich zgody sam nie może podjąć żadnych wiążących decyzji. 

Przeczytaj koniecznie ten artykuł.

 Czy i jak zarządca sukcesyjny może przejąć firmę na własność

Zarządca sukcesyjny może przejąć firmę na własność, jeśli jest jednym ze spadkobierców i zostanie to określone w umowie o dział spadku. Jeśli zarządca sukcesyjny nie jest jednym ze spadkobierców, może nabyć przedsiębiorstwo w spadku od spadkobierców.

Jak założyć firmę z wykorzystaniem majątku zmarłego bez VATu

Spadkobiercy powinni dokonać najlepiej częściowego działu spadku i określić w umowie, kto przejmie firmę po zmarłym.

Jak mogę Ci pomóc

W swojej praktyce miałam do czynienia z kilkudziesięcioma, jeśli nie kilkuset, firmami w spadku, dlatego Twój problem najprawdopodobniej był już przeze mnie analizowany.

Pomogę Ci we wszystkich kwestiach związanych z prowadzeniem firmy w spadku, zarówno w zakresie bieżącej obsługi przedsiębiorstwa, spraw pracowniczych, relacji między spadkobiercami, jak i Twojej odpowiedzialności oraz obowiązków jako zarządcy sukcesyjnego.

Zapraszam Cię do kontaktu!

Kinga Stanikowska-Jóźwiak
radca prawny

Obrazek w poście: Unsplash 

***

Mojego podcastu Zarząd sukcesyjny posłuchasz również na YouTube:

***

Jak powołać zarządcę sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy?

Kiedy przedsiębiorca wpisany do CEIDG, będący głównym żywicielem rodziny, odchodzi nagle z tego świata, rodzina staje przed skomplikowanymi, ale kluczowymi pytaniami: „Co dalej z firmą po śmierci męża?”, „Czy żona może kontynuować prowadzenie przedsiębiorstwa?” oraz „Czy możliwe jest, aby żona została zarządcą sukcesyjnym?”.

Te pytania nie są bezpodstawne. W wielu przypadkach to mężowie są zarejestrowanymi właścicielami firm, jednak ich żony, niezależnie od tego, czy formalnie pracują w firmie, czy nie, często odgrywają kluczową rolę w jej funkcjonowaniu… [Czytaj dalej…]